Οι «Γέροι» της Λευτεριάς - Σε ποιους είχαν κολλήσει το παρατσούκλι «Γέρος» στην Επανάσταση του 1821

 

Γράφει ο Ηλίας Χρ. Θάνος,

Ερευνητής, Συγγραφέας, Αρθρογράφος,

Η συνήθεια να «κολλάμε» σε κάποιον ένα παρατσούκλι έχει επιβιώσει μέχρι της μέρες μας. Έχει δε καθολική και οριζόντια ισχύ σε όλες τις κοινωνικές ομάδες και σε όλες τις ηλικίες. Έτσι, τα παρατσούκλια ή στη λόγια γλώσσα τα παρωνύμια, ήταν πολύ συνηθισμένα και την εποχή της Επανά
στασης του 1821. Θα τολμήσουμε να πούμε ότι, τότε ήταν περισσότερο διαδεδομένα, καθότι η λαϊκή γλώσσα, απότοκος της οποίας είναι τα παρατσούκλια, γνώρισε άνθιση με την ευστροφία των κατοίκων της Ελλάδας εκείνη την εποχή και την ευρύτερη χρήση της. Σε αυτό το λαογραφικό, περισσότερο, σημείωμα θα ασχοληθούμε με το προσωνύμιο «Γέρος» και τις διάφορες ευφάνταστες παραλλαγές του. Θα εξετάσουμε σε ποιους το είχαν «κολλήσει» και θα παρουσιάσουμε τις πηγές όπου αυτό μπορεί να βρεθεί.

Πρώτα απ’ όλα, «Γέροντες», ο απλός λαός, εκείνης της εποχής, έλεγε τους προεστούς. Τιμητικά δε πολλές φορές τους αποκαλούσαν «άρχοντες» ενώ, οι Τούρκοι «Κοτσαμπάσηδες».[1]

Εκτός όμως της γενικής κατηγορίας των αρχόντων του τόπου οι αγωνιστές είχαν προσδώσει και σε πολλά συγκεκριμένα πρόσωπα το προσωνύμιο «Γέρος» ακολουθούμενο πολλές φορές από χαρακτηρισμούς γεμάτους δημιουργικότητα.

Έτσι,

1) Οι αγωνιστές και οι οπλαρχηγοί αποκαλούσαν «Γέροντα» τον Γκούρα για τη φρονιμάδα του.[2] Τα παραδείγματα είναι πάμπολλα. Θα αναφέρουμε δύο για να τεκμηριώσουμε την άποψή μας διασταυρωτικά.

Πρώτο: Σε επιστολή του με ημερομηνία 01/02/1824 ο Νικηταράς γράφει στον Γκούρα:

«Αδελφὲ Γέρο Γκούρα, σὲ ἀσπάζομαι.

Μεγάλως ἐθαύμασα ὁποῦ εἰς τὸν ἐρχομὸν τοῦ πεζοδρόμου σας γράμματά σας δὲν ἔλαβον, ἵνα τόσον τὰ περὶ τῆς ὑγιείας σου, καθὼς καὶ διὰ κάθε τὶ ἄλλο πληροφορηθῶ, ὕστερον ἀφ ̓ οὗ δὲν ἔλειψα νὰ γράψω δὶς καὶ τρὶς τοῦ Γέρο Χουλιάρα καὶ ἀπορῶ εἰς τὴν τόσην ἀλησμονησίαν σας. Ὅθεν ἰδοὺ σᾶς γράφω μαξοὺς μὲ τὸν ἐδικόν σας πεζόν περικαλών σας ἵνα μοῦ γράψετε ἀμέσως, λέγοντάς μου τόσον τὰ περὶ ὑγιείας σας, καθὼς καὶ διὰ κάθε τὶ ἄλλο τῶν αὐτοῦτε, ὁμοίως δὲ καὶ τὰ τοῦ ἀδελφοῦ Γέρο Χουλιάρα καὶ τὰ περὶ Εὐρίπου τὶ ἀπέγεινεν, τὴν ὁποίαν καὶ ἐλπίζω ἐντὸς ὀλίγου νὰ ἔχωμεν καὶ ἄμποτες. Τὰ τῆς πατρίδος πράγματα, ἀδελφέ, εἶναι εἰς τὰ ἴδια καὶ ὁ Θεὸς νὰ τὰ κάμη καλὰ. Ὅθεν καὶ περιμένω τὴν ἀπόκρισίν σας ἀμέσως. Σᾶς ἀσπάζομαι καὶ μένω

Ἐκ Τριπολιτζᾶς τῇ α φεβρουαρίου 1824.

Ὀ ἀδελφός σου

Νικήτας σταματελόπουλος».[3]

Δεύτερο: Ο Δρόσος Μανσόλας σε επιστολή του με ημερομηνία 19/07/1823 γράφει στον Γκούρα:

«Γέρο φίλε, χαίροις!

Σήμερον ἔφθασα ἐδῶ καὶ ἔμαθα ὅτι ὁ ἀδελφός μας Νικήτας α) ἐπῆγεν εἰς Κάζαν καὶ λέγουν ὅτι γίνεται πόλεμος ἐκεῖ, ὅμως ἀμφίβολον.

Ἐγὼ πηγαίνω εἰς τὴν Φανερωμένην ὁποῦ εἶναι ὁ γραμματικὸς τοῦ Νικήτα. Λάβε τὰ ἔσωθεν τοῦ ἀδελφοῦ μας Ὀδυσσέως ὁποῦ ἔλαβον σήμερον. Εἰς τὰς δεκαρχίας καὶ εἰκοσιπενταρχίας ὁποῦ ἔγιναν αὐτοῦ α) ἂς εἶναι ἀνακατωμένοι πάντα μὲ τοὺς ἐδικούς σου, νὰ μὴν τοὺς ἀφίνης καὶ γίνεται σῶμα δυνατὸν διὰ πολλὰ αἴτια, εἶσαι γνωστικὸς καὶ τὸ καταλαμβάνεις καλά.

 ̓Απὸ Φανερωμένην σοὶ γράφω πάλιν πῶς καὶ τὶ τρέχουν τὰ πράγματα τὸν πεζὸν ὁποῦ ἐστείλαμεν διὰ τὸν Ὀδυσσέα τὸν ἐμπόδισα ἐπίτηδες ἕως να λάβῃ ἀπόκρισιν ἀπὸ Τρίκκαλα, ὁποῦ ἔστειλεν ἕναν ἄνθρωπον. Αν ἐρωτᾷς καὶ πῶς εὑρίσκομαι, κακὰ ψυχρά. Υγίαινε.

Τῇ 19 Ιουλίου 1823, Κούλουρη.

Ο αδελφός του

Δρόσος Μανσόλας».[4]

2) «Γέρο» φώναζαν οι Πελοποννήσιοι «τον εκ Λαγκαδίων Ιωάννην Δελιγιάννην πατέρα των αδελφών Δελιγιανναίων»[5] προεστό της επαρχίας Καρύταινας, πριν ακόμα από το 1821.[6] Επίσης, έλεγαν το σπίτι του «Γεροντόσπιτο» και τα παιδιά του «Γεροντόπαιδα» ή «Γεροντόπουλα».[7]

3) Τον Καρατάσσο, τον φώναζαν «Γέρο-Τσεκούρα» για τη σκληρότητά του.[8] Τον ίδιο φώναζαν και «παππού».[9]

4) «Γηραία Αλώπηξ» φώναζαν οι Φιλικοί τον Ηλία Χρυσοσπάθη. Συγκεκριμένα του κόλλησαν αυτό το προσωνύμιο όταν τέθηκε επικεφαλής μιας εταιρείας η οποία αναδύθηκε μέσα από τα σπλάγχνα της Φιλικής Εταιρείας. Γράφει ο Φιλήμων: «Παρὰ τὴν ἀτυχίαν ταύτην ὑπέστη μετ' οὐ πολὺ ἡ Ἑταιρία τῶν Φιλικῶν καὶ τὸ δυστύχημα τῆς ἀποβιώσεως τοῦ Σκουφά κατὰ τὸν ἰούλιον τοῦ 1818 [...], καὶ τοὺς ἀντιπερισπασμοὺς ἄλλης ἐκ τῶν σπλάγχνων ἑαυτῆς ἀναφυείσης ἑταιρίας. Αρχηγὸς ταύτης ὑπετέθη ὁ Ἡλίας Χρυσοσπάθης, Λάκων, ὃν οἱ Φιλικοὶ παρωνόμασαν “γηραιὰν ἀλώπεκα”».[10]

5) Άξιο λόγου είναι το παρατσούκλι (παρωνύμιο) που είχαν «κολλήσει» στον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Τον Οδυσσέα, λοιπόν, τον φώναζε ο λαός «Γέρο-Χουλιάρα» που σήμαινε «επιτήδειος νους, άξιος πολιτικός».[11] Του κόλλησαν δε αυτό το παρατσούκλι το 1822 μετά τη μάχη του Δαδιού (σημερινής Αμφίκλειας Φθιώτιδας) και την εξαπάτηση των Τούρκων που ακολούθησε.[12] Υποθέτουμε ότι το παρατσούκλι του το «κόλλησε» ο φίλος του Νικηταράς.[13] Τέλος, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο τον φώναζε ο Δημήτριος Υψηλάντης «γέρο Πυργιόβολο». Ακολουθεί η σχετική επιστολή στην οποία γίνεται η μνεία:

«Γενναιότατε Στρατηγὲ Κύριε Νικήτα!

Δὲν λείπω καὶ αὖθις νὰ ἐρωτήσω διὰ τοῦ παρόντος μου τὴν ἀγαθὴν ὑγείαν σου καὶ νὰ σοὶ φανερώσω ὅτι καὶ ἐγὼ θείᾳ χάριτι ὑγιαίνω· ἡμέραι ἱκανοὶ παρῆλθον, κατὰ τὰς ὁποίας δὲν ἔλαβον ἔτι γράμμα σου δηλοποιητικὸν τῶν ἐκεῖσε διατρεχόντων· ἡ ἐνταῦθα παρουσία μου δὲν ἀκελεῖ νὰ διενεργῇ τὰ συμφέροντα κοινῶς τῆς πατρίδος καὶ τὰ ὅσα ἀναγκαιοῦσι διὰ τὸ ἐκεῖσε στρατόπεδόν σας, ὅσον δηλονότι περὶ τροφῶν, τόσον καὶ περὶ πολεμικῶν ἐφοδίων πλὴν, ἤξευρε, ἀδελφὲ, ὅτι τὸ ἔθνος εὑρίσκεται εἰς τὴν ἀπαραδειγμάτιστον ἐκείνην ἀναρχίαν καὶ ἀταξίαν, μὴ θέλον νὰ ἠξεύρῃ, μήτε διοίκησιν, μήτε προσταγάς· ἡ ἔνδοξος Γερουσία δεικνύει προθυμίαν φοβερὸν καὶ μεγάλην, πλὴν τί νὰ κάμῃ ἀφοῦ αἱ διαταγαί της δὲν εἰσακούονται καὶ δύναμιν ἱκανὴν δὲν ἔχει διὰ νὰ ἐκτελῇ αὐτὰς καὶ μὲ βίαν μολοντοῦτο ἀγωνίζεται καὶ πάσχει διὰ τὴν προμήθειαν τῶν τροφών καὶ πολλῶν ἄλλων ἀναγκαίων, εὔχομαι δὲ νὰ συγκροτηθῇ ἡ νέα ἐθνικὴ συνέλευσις τὸ γρηγορώτερον διὰ νὰ συστηθῇ διοίκησις δυνατὴ καὶ νὰ εὐτακτήσουν τὰ πράγματα. Τὰ πράγματα τῆς  ̓Ανατολικῆς Ελλάδος ὑπάγουν εἰς τὸ καλλίτερον, ὁ γέρο Πυργιόβολος, (ἐννοεῖ τὸν Ὀδυσσέα) πάσχει με διαφόρους ἀπάτας νὰ ἀργοπορῆ τοὺς ἐχθροὺς ἐκεῖ καὶ νὰ τοὺς καταπείσῃ νὰ ἐπιστρέψουν εἰς τὸ Ζητούνιον· ἠξεύρεις τὸ πνεῦμά του καὶ ταῖς διαβολαῖς του, καὶ ἴσως τοὺς ἀπατήσει. Φανέρωσόν μου, παρακαλῶ, καὶ ἡ γενναιότης σου, ἐκεῖθεν εἰς ποίας θέσεις εὑρίσκεσθε, πόσα τὰ στρατεύματα τα Ελληνικὰ, πόσοι οἱ ἐχθροί, ἂν συμβαίνωσιν ἀκροβολισμοί, ποία ἡ κατάστασις τῶν Ναυπλιωτῶν, διὰ νὰ ἔχω πληροφορίας, ὁμοίως καὶ περὶ ὅσων νεωτέρων. Σοὶ δίδω δὲ τὴν ἀγαθὴν εἴδησιν αὐτὴν, γράμματα ἔφθασαν ἀπὸ Ἀγκῶνα εἰς τὴν διοίκησιν φανερώνοντα, ὅτι τὸ ἐν Βερώνη Εὐρωπαϊκὸν συνέδριον ἐπεκύρωσε τὴν ἀνεξαρτησίαν μας, ἠλευθέρωσε δὲ καὶ τὸν ἀδελφόν μου  ̓Αλέξανδρον, διὰ νὰ ὑπάγῃ ὅπου θέλει, ὅστις καὶ ἑτοιμάζεται νὰ ἔλθῃ. Εἶθε ταῦτα πάντα ἀληθεύσωσιν. Εὐχόμεθα εἰς τὴν Γενναιότητά σου ὑγείαν.

Ἐν Τριπολιτζὰ τὴν 27 Νοεμβρίου 1822.

Ο φίλος Σου Δημήτριος Υψηλάντης».[14]

6) Το παρατσούκλι του Κολοκοτρώνη, όπως είναι γνωστό τοις πάσι, ήταν «Γέρος του Μοριά». Σύμφωνα με τον Τερτσέτη: «Η ονομασία γέρος τοῦ ἐγεννήθη, ἐπειδὴ ἦτο πολύξερος, ἔξυπνος, εἶχε πονηρίαις· ὅθεν καὶ τὸ τραγούδι τοῦ παλαιοῦ χαλασμοῦ τῶν Κολοκοτρωναίων λέγει:

Ο Θοδωράκης, πολὺ πονηρεμένος. Εγλύτωσε ὁ καϋμένος.

Εἰς τὰ ἔθνη ὅπου ἡ παιδεία δὲν εἶναι ἐξηπλωμένη καὶ ἡ ἐπισστήμη δεν φωτίζει τοὺς νέους, οἱ γέροντες ἔχουν τὰ πρωτεία τῆς γνώσεως· ὅποιος εἶδε πρωϊμώτερα τὸν ἥλιο, ἔχει καὶ πρᾶξιν περισσότερη τῆς ζωῆς».[15]

 

Βιβλιογραφία:

Αμβρόσιος Φραντζής, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, Εκ της τυπογραφίας Η Βιτώρια του Κωνστ. Καστόρχη και Συντροφίας, Εν Αθήναις, 1839, τόμος 2^ος

Γ. Τερτσέτη, «Ρητά του γέρου Κολοκοτρώνη», Ο Γέρων Κολοκοτρώνης, Βιβλιοθήκη της «Εστίας», Εν Αθήναις, 1889, Τόμος Β’

Ιωάννης Βλαχογιάννης, Αρχεία της Νεωτέρας Ελληνικής Ιστορίας, Δήμος Αθηναίων/Εκ του τυπογραφείου Γ. Σ. Βλαστού, Εν Αθήναις, 1901, Τόμος Α’: Αθηναϊκόν Αρχείον 

Γιάννης Βλαχογιάννης, Ιστορική ανθολογία, Πατριωτική χορηγίας Εμ. Α. Μπενάκη, Αθήναι, 1927

Ιωάννης Θ. Κολοκοτρώνης, Ελληνικά Υπομνήματα ήτοι διάφορα έγγραφα και επιστολαί αφορώντα την Ελληνικήν Επανάστασιν, Τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλάδελφως, Αθήνησι, 1856

Ιωάννης Φιλήμονας, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τύποις Π. Σούτσα και Α. Κτενά, Αθήναι, 1859, Τόμος Α’

Κάρπος Παπαδόπουλος, Ανασκευή των εις την ιστορίαν των Αθηνών αναφερομένων περί του Στρατηγού Οδυσσέως Ανδρούτζου, του ελληνικού στρατού και του Συνταγματάρχου Καρόλου Φαββιέρου, Εκ της τυπογραφίας Πέτρου Μαντζαράκη, Εν Αθήναις, 1837

Κ. Σ. Κώνστας, «Λαογραφικά της Σκλαβιάς και του Ξεσηκωμού», [Ανάτυπο εκ του Λαογραφία], Αθήναι, 1963

Τάκης Λάππας, Ελληνικά Ιστορικά Ανέκδοτα: 1750-1862, Εκδόσεις Ατλαντίς-Μ. Πεχλιβανίδης & Σια Α.Ε., Αθήναι, χ.χ.

Τάκης Λάππας, Οδυσσέας Αντρούτσος, Εκδόσεις Μ. Πεχλιβανίδης & Σια Α. Ε., Αθήνα, χ.χ.

 

---

[1] Κ. Σ. Κώνστας, «Λαογραφικά της Σκλαβιάς και του Ξεσηκωμού», [Ανάτυπο εκ του Λαογραφία], Αθήναι, 1963, σ. 23, παραπέμπει δε στον Μ. Οικονόμου.

[2] Κ. Σ. Κώνστας, «Λαογραφικά της Σκλαβιάς και του Ξεσηκωμού», ό.π., σ. 23· Γιάννης Βλαχογιάννης, Ιστορική ανθολογία, Πατριωτική χορηγίας Εμ. Α. Μπενάκη, Αθήναι, 1927, σ. 201

[3] Ιωάννης Βλαχογιάννης, Αρχεία της Νεωτέρας Ελληνικής Ιστορίας, Δήμος Αθηναίων/Εκ του τυπογραφείου Γ. Σ. Βλαστού, Εν Αθήναις, 1901, Τόμος Α’: Αθηναϊκόν Αρχείον, σ. 287

[4] Στο ίδιο, σσ. 277-278

[5] Αμβρόσιος Φραντζής, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, Εκ της τυπογραφίας Η Βιτώρια του Κωνστ. Καστόρχη και Συντροφίας, Εν Αθήναις, 1839, τόμος 2^ος, σσ. 152-153, σημ. 1

[6] Γιάννης Βλαχογιάννης, Ιστορική ανθολογία, ό.π., σ. 11· Αμβρόσιος Φραντζής, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος, ό.π., σσ. 152-153, σημ. 1

[7] Στα ίδια

[8] Τάκης Λάππας, Ελληνικά Ιστορικά Ανέκδοτα: 1750-1862, Εκδόσεις Ατλαντίς-Μ. Πεχλιβανίδης & Σια Α.Ε., Αθήναι, χ.χ., σ. 204

[9] Στο ίδιο

[10] Ιωάννης Φιλήμονας, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Τύποις Π. Σούτσα και Α. Κτενά, Αθήναι, 1859, Τόμος Α’, σ. 10

[11] Κάρπος Παπαδόπουλος, Ανασκευή των εις την ιστορίαν των Αθηνών αναφερομένων περί του Στρατηγού Οδυσσέως Ανδρούτζου, του ελληνικού στρατού και του Συνταγματάρχου Καρόλου Φαββιέρου, Εκ της τυπογραφίας Πέτρου Μαντζαράκη, Εν Αθήναις, 1837, σ. 19, σημ. 1

[12] Βλέπε περισσότερα στο Κάρπος Παπαδόπουλος, Ανασκευή των εις την ιστορίαν των Αθηνών αναφερομένων περί του Στρατηγού Οδυσσέως Ανδρούτζου, του ελληνικού στρατού και του Συνταγματάρχου Καρόλου Φαββιέρου, ό.π., σσ. 13-19

[13] Βλέπε σχετικά επιστολή με ημερομηνία 1/2/1824, την οποία και παραθέσαμε παραπάνω στο σχετικό με τον Γκούρα απόσπασμα. Επίσης, βλέπε: Τάκης Λάππας, Οδυσσέας Αντρούτσος, Εκδόσεις Μ. Πεχλιβανίδης & Σια Α. Ε., Αθήνα, χ.χ., σ. 101

[14] Ιωάννης Θ. Κολοκοτρώνης, Ελληνικά Υπομνήματα ήτοι διάφορα έγγραφα και επιστολαί αφορώντα την Ελληνικήν Επανάστασιν, Τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλάδελφως, Αθήνησι, 1856, σ. 87

[15] Γ. Τερτσέτη, «Ρητά του γέρου Κολοκοτρώνη», Ο Γέρων Κολοκοτρώνης, Βιβλιοθήκη της «Εστίας», Εν Αθήναις, 1889, Τόμος Β’, σ. 89

Ανοικτή επιστολή ενός ερευνητή προς τις Συλλογές Ιστορικών Εγγράφων της Χώρας (Εθνική Βιβλιοθήκη, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Μουσείο Μπενάκη κτλ.)

 

Αγαπητοί σας χαιρετώ,

Ονομάζομαι Ηλίας Θάνος και είμαι ερευνητής της Ιστορίας. Ασχολούμαι με την έρευνα και καταγραφή της Ιστορίας της Ελλάδος και δη της Επαναστάσεως του ’21, ιστοριοδιφικά. Ως ερευνητής ήρθα αρκετές φορές αντιμέτωπος με το εξής πρόβλημα: λόγω διαμονής μου στην επαρχία και μη δυνατότητας μου συχνής επισκέψεως στην πρωτεύουσα, αντιμετωπίζω το πρόβλημα έλλειψης πρόσβασης σε Ιστορικά Αρχεία.

Αρχικά, να μιλήσω για την Εθνική Βιβλιοθήκη, όπου δεν υπάρχει ένας κατάλογος τον οποίον να μπορούν να τον συμβουλεύονται οι ερευνητές. Ένας κατάλογος με τα χειρόγραφα που υπάρχουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Θα ήταν χρήσιμο, ας πούμε, να ξέρουμε τι χειρόγραφα υπάρχουν που αναφέρονται σε βυζαντινά θέματα, τι σε θέματα της Επανάστασης κοκ. Αξίζει να τονίσω, όμως, ότι το προσωπικό της Εθνικής Βιβλιοθήκης είναι εξυπηρετικότατο και η διοίκηση του Ιδρύματος έχει φροντίσει οι ερευνητές να μην αποκλείονται από τα χειρόγραφα και με ένα μικρό αντίτιμο για την εργασία των υπαλλήλων - το οποίο δεν με ενοχλεί καθόλου - να μπορούμε να ζητήσουμε όποιο χειρόγραφο θέλουμε και να μας αποσταλεί ηλεκτρονικά. Υπάρχουν ειδικοί οι οποίοι τα ψηφιοποιούν και τα διαθέτουν στον ενδιαφερόμενο κατόπιν αιτήματος. Σε αυτό αξίζουν πολλά συγχαρητήρια. Πριν κάποια χρόνια είχε ξεκινήσει βέβαια και το «Ψηφιακό Αρχείο 1821» το οποίο έμεινε στη μέση. Ελπίζω να ολοκληρωθεί κάποτε και αν χρειάζονται βοήθεια πρώτος εγώ να τους βοηθήσω στο διάβασμα χειρογράφων, αρκεί να γίνουν προσβάσιμα όλα τα αρχεία στον ενδιαφερόμενο ερευνητή. Εγώ το έχω στους σελιδοδείκτες μου και το επισκέπτομαι τακτικά. Ελπίζω να προχωρήσει.

Δευτερευόντως θα ήθελα να μιλήσω για τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ). Εκεί υπάρχουν όλα ψηφιοποιημένα και με μόνη ηθική υποχρέωση την αναγραφή της πηγής προέλευσης. Αυτό είναι ένα έργο που αξίζει αναφοράς. Όπως μαθαίνω με το καινούργιο πρόγραμμα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης σε συνεργασία με άλλα υπουργεία θα προχωρήσει και η ψηφιοποίηση και των υπολοίπων αρχείων. Τα αναμένουμε με ανυπομονησία. Αρχεία όπως το Αρχείο Βλαχογιάννη, το οποίο με προσωπικό κόπο και έξοδα, διέσωσε ο αείμνηστος αυτός ακούραστος ιστοριοδίφης, πρέπει να γίνουν κτήμα όλων των Ελλήνων. Ελπίζω μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος ψηφιοποίησης τον Μάιο του 2026 να αναρτηθούν ψηφιακά τα αρχεία των Συλλογών. Αυτό θα βοηθήσει όλους εμάς που θέλουμε να προβάλλουμε την ιστορία του τόπου μας.

Ας έρθω όμως τώρα σε αρχεία όπως τα αρχεία της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας. Εκεί τα πράγματα είναι δύσκολα. Είναι δυνατόν εν έτει 2025 να μην έχουν ψηφιοποιηθεί ή τουλάχιστον να μην μπορούν να ψηφιοποιηθούν κατόπιν αιτήματος του ερευνητή - και ας πληρώσει και κάτι - ώστε να μπορέσει να ολοκληρώσει την έρευνά του; Δηλαδή κάποιος που μένει στο Διδυμότειχο να είναι αναγκασμένος να κατέβει στην Αθήνα για να δει κάποια χειρόγραφα; Με αυτόν τον τρόπο αποκλείετε από τη γνώση όλους τους Έλληνες αφού οι δημοσιεύσεις μας διαβάζονται από αρκετούς απλούς πολίτες με δίψα για την ιστορική αλήθεια. Ένα έχω να σας πω: αν αυτοί που σας έδωσαν τα αρχεία στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα ήξεραν ότι σήμερα, στην εποχή της διευκόλυνσης, δεν θα ήταν προσβάσιμα στους ερευνητές, θα τα κράταγαν κρυμμένα στις κασέλες τους. Τόσα και τόσα παραδείγματα υπάρχουν με ανθρώπους που διέθεσαν τα αρχεία τους όταν ιστοριοδίφες ήθελα να γράψουν την ιστορία του τόπου! Εκατοντάδες τα παραδείγματα! Μην καμαρώνετε λοιπόν ότι τα έχετε στην συλλογή σας γιατί και που τα έχετε τι; Αφού δεν τα χρησιμοποιούν οι ενδιαφερόμενοι. Μην μου πείτε ότι αρκετοί έρχονται και τα βλέπουν γιατί θα σας πω ότι στον πληθυσμό των 5 εκατομμυρίων που έχει η Αθήνα λογικό να έχετε συχνά επισκέπτες. Πολλοί όμως μπορεί να θέλουν να ερευνήσουν τα αρχεία σας και δεν μπορούν λόγω απόστασης και μη δυνατότητας από την πλευρά σας ψηφιοποίησης. Τέλος, έτσι για την Ιστορία, ο περιορισμός φωτογράφισης μόνο 20 σελίδων είναι εντελώς αχρείαστος.

Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι καλά με εμένα που μένω κάπως κοντά στην πρωτεύουσα και είμαι νέος. Αν υπάρχει κάποιος πιο μεγάλος από μένα και πολύ πιο μακριά τι θα γινόταν; Όλοι αυτοί τον αποκλείουν από την έρευνα και μαζί τους και τόσους Έλληνες; Γι’ αυτό από την εποχή την αρχαία μας έφαγαν οι εμφύλιοι και η διχόνοια.

Σκεφτείτε και ενεργήστε αναλόγως!!

Με εκτίμηση,

Ηλίας Χρ. Θάνος,

Ερευνητής, Συγγραφέας, Αρθρογράφος

Αθανάσιος Καϊδαντζής του Κομνά: αγωνιστής από την Αγόριανη

Γράφει ο Ηλίας Χρ. Θάνος,

Ερευνητής, Συγγραφέας, Αρθρογράφος

Στο σημερινό μας άρθρο θα φέρουμε στο φως της δημοσιότητας - ίσως για πρώτη φορά - τα πιστοποιητικά του αγωνιστή Αθανάσιου Καϊδαντζή του Κομνά από την Αγόριανη, σημερινή Επτάλοφο Φωκίδας. Ήταν ένας αγωνιστής που διακρινόταν για την ευπείθειά του και τον ζήλο του κάτι που γίνεται γνωστό και από τον μεγάλο αριθμό μαχών στις οποίες συμμετείχε. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στη μάχη των Βασιλικών τραυματίστηκε. Καλή ανάγνωση! 

 

«Δι’ ού πιστοποιείται ότι ο Αθανάσιος Κ. Καϊδαντζής εκ του χωρίου αγόργιανης του Δήμου Χαραδρέων απ’ αρχής του Ιερού αγώνος το 1821 μέχρι του 1827, υπηρέτησεν υπό την οδηγίαν του υπογεγραμμένο Ν. Πανουριά, και Κομνά Τράκα, και παρευρέθη εις τας μάχας Σαλώνων, Γραβιάς, Πατρατζικίου, Μενδενίτζης, Νευροπόλεως, Μάνεσι, Βασιλικών (όπου επληγώθη κατά την αριστεράν χείρα), ράχωβας, άμπλιανης, αμόρανης και πεντεορίων. Όθεν εφοδιάζεται με το παρόν, κατ’ αίτησίν του, εις ένδειξιν.

Άμφισσα 23 Νοεμβρίου 1841

[υπογραφές] Ν. Πανοριάς Συνταγματάρχης, Α. Κοντοσόπουλος Ταγματάρχης

Αρ: 1935 Επικυρούται το γνήσιον των υπογραφών του Νάκου Πανουριά και Αντονίου Κοντοσόπουλου την εικοστήν τετάρτην 9βρίου 1841 εν Αμφίσση ο Συμβουλαιογράφων ειρηνοδίκης Αμφίσσης Δημήτριος Νικολαΐδης (Τ. Σ.)»

Πηγή: Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) / Αριστεία / Φάκελος #098 - Αιτήσεις αγωνιστών / Λήψεις #201 & #202, διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://arxeiomnimon.gak.gr/browse/resource.html?page=11&tab=tab02&id=482272. (7/4/2025).

 

«Πιστοποιούμεν οι υποφαινόμενοι επί της από του ποιν: νόμου οριζομένη ποινή και επί τη υποχρεώση της ανηκούσης Πολ’ αποζημιώσεως  ότι ο εξ Αγόργιανης του Δήμου Δωριέων της Παρνασσίδος Αθανάσιος Κομνά Καϊδατζής ετών 48 εξ αρχής του Ιερού αγώνος λαβών τα όπλα ηκολούθησε τον Πανοριά και Ν. Πανοριά παρευρέθη εις τας μάχας κατά πρώτον εις την Άμφισσαν, Δερβένι φούρκα, Αετού, Νευρόπολιν, Μενδενίτζης, Γραβιάς, Άμπλιανης, Βασιλικών όπου επληγώθη εις την δεξιάν χείρα, Ράχοβαν, Δίστομον κλ. μέχρι του 1828. Εις τον σχηματισμόν των χιλιαρχιών κατετάχθη εις την Πεντακοσιαρχία του Κ. Τράκα παρευρέθη εις τας μάχας Θηβών και Πέτραςκλ. Ο ρηθείς έτρεξε το στάδιον του αγώνος διαρκώς επέδειξε γενναιότητα ευπείθειαν ζήλον πατριωτισμόν κλ. όθεν τον εφοδιάζομεν με την παρούσαν μας.

Άμφισσα τη 16 9βρίου 1846

[υπογραφές] Ν. Πανοριάς υποστράτηγος

Επικυρούται η γνησιότης της ανωτέρω υπογραφής του υποστρατήγου Κυρίου Νάκου Πανοριά

Άμφισσαν τη 16 9βρίου 1846

Ο Δήμαρχος Αμφίσσης

Α. Κεχαγιάς»

Στο πίσω μέρος:

«Βεβαιούται ότι ο πιστοποιούμενος Αθανάσιος Κομνά Γκαϊδαντζής παρευρέθη εις τας όπισθεν του παρόντος αναφερομένας μάχας δείξας την μεγάλην ανδείαν γενναιότητα την και ευπείθειαν , και ότι εις την μάχην των Βασιλικών επληγώθη εις την δεξιάν χείρα

Άμφισσαν 22 Μαΐου 1865»

Πηγή: Αθανάσιος Καϊνδατζής, Αιτήσεις Αγωνιστών, Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος. Ψηφιακό Αρχείο 1821. Ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης: 22/04/2025. https://1821.digitalarchive.gr/archive/show/node/10030

 

Μια αναφορά σε αυτόν σε δευτερογενή πηγή:

«Γεννήθηκε το έτος 1796 και πολέμησε στην Ελληνική Επανάσταση υπό τους οπλαρχηγούς Ιωάν. και Νάκο Πανουργιά και Κομνά Τράκα. Πήρε μέρος στις μάχες: Στην Άμφισσα, τη Δερβενφούρκα, τον Αετό, τη Μενδενίτσα, την Γραβιά, το Πατρατζίκι, τη Νευρόπολη, στο Μάνεση, τα Πεντεόρια, την Άμπλιανη, τα Βασιλικά, την Αράχωβα, το Δίστομο και σ’ άλλα μέρη έως το 1828 ότε κατατάχθηκε στις Χιλιαρχίες, στην Πεντακοσιαρχία του Κομνά Τράκα, και πολέμησε στη Θήβα και στην Πέτρα.

(Πιστοπ. Της 16/11/1846 υπό Νακ. Πανουργιά, Εθν. Βιβλιοθ. Ιστορ. αρχείο αγωνιστών 1821 και Πιστοπ. της 23/11/1841 υπό Νακ. Πανουργιά και Αντ. Κοντοσόπουλου. Γ.Α.Κ. Φακελ. Αριστείων Νο 98)»

Πηγή: Γεώργιος Θεμ. Χαρίτος, Η Μάχη της Αράχωβας Υπό τον Στρατάρχη Γ. Καραϊσκάκη και οι συντελεσταί της (18-24 Νοεμβρίου 1826), Εξεδόθη υπό του δήμου Αράχωβας, Αθήναι, ²2001, σ. 599

Το κρυφό σχολειό - Ποίημα του Ηλία Χρ. Θάνου

 

Δημιούργημα AI

Σε χρόνια σκοτεινιάς

το φως της λευτεριάς

έκαιγε στις εκκλησιές

με τον παπάδων τις ευχές.

Το φως της γνώσης της τρανής

υπήρχε μες στα συναξάρια αληθής.

Το φως των κεριών

άκουγε τις προσευχές των παιδιών

και στο εκκλησάκι

το μικρό το παππαδάκι

μαθαίνει σε χρόνια παγωνιάς

τα κατορθώματα που’ κανε η Ελλάς.

Οι προσευχές των παιδιών

ανέβαιναν εις τον τον ουρανόν

και το κεράκι σε ώρα λειτουργίας

μακριά από κάθε μορφή βίας

έσβηνε σιγά σιγά

και σκοτείνιαζε η εκκλησιά.

Αυτό ήταν το φως της γνώσης σε χρόνια άπονα

και για τις πνευματικές νουθεσίες άγονα.

Η επανάσταση του 1821 - Ποίημα του Ηλία Χρ. Θάνου

 

Δημιούργημα AI

Τετρακόσια χρόνια σκοτεινιάς, διακόσια λευτεριάς

τα ανδραγαθήματα που’ κανε ο ραγιάς

πως να εξυμνηθούν στους στίχους μιας βραδιάς.

Τους χτύπους της καρδιάς, μιας ολάκερης γενιάς

που φωνάζουν μην τα παρατάς σε ολόκληρη την Ελλάς.

Γενναίοι οπλαρχηγοί, άνδρες γηραιοί

αλλά και νέοι που’ χαν τρελαθεί.

Όμως και γυναίκες που χωρίς ντροπές

αναδείχθηκαν σε σημαντικές του αγώνα μορφές.

Όλοι αυτοί λοιπόν

δώσανε το παρόν.

Μεγάλες χαρές

ωστόσο και γυναικείες θρήνων κραυγές.

Με τη βοήθεια της Παναγιάς

και τους αγώνες της εκκλησιάς

τα 400 χρόνια παγωνιάς

λιώσανε μέχρις εσχατιάς.

Η επανάσταση του ραγιά,

ήταν τελικά ριζωμένη στην καρδιά.

Λογοτεχνική δραστηριότητα 2024 Ηλία Χρ. Θάνου

 

Ο Ηλίας Χρ. Θάνος είναι ερευνητής, συγγραφέας και αρθρογράφος που διαμένει μόνιμα στην Πολύδροσο (Σουβάλα) Φωκίδας.

Στοιχεία επικοινωνίας:

Ονοματεπώνυμο: Ηλίας Θάνος

Κατοικία: Πολύδροσος Φωκίδας, Κοινοτική Οδός 0, 33051

Τηλέφωνο: 6989847775

E-mail: hliasthanos2001@gmail.com

Ιδιότητα: Ερευνητής, Ιστοριοδίφης, Συγγραφέας, Αρθρογράφος

Σελίδες:

Facebook: Ηλίας Χρ. Θάνος

Facebook: Περί Ιστορίας

Facebook: Πολύδροσος Παρνασσού-Λόγια και Εικόνες

Instagram: Ηλίας Χρ. Θάνος

Instagram: Περί Ιστορίας

blog: Περί Ιστορίας - Το ιστολόγιο του συγγραφέα Ηλία Χρ. Θάνου (perihistory.blogspot.com) (https://perihistory.blogspot.com/)

 

Αρχικά, κατά το έτος 2024 δημοσίευσε:

i) Τα παρακάτω άρθρα:

Α) Σε ηλεκτρονικά μέσα:

1) «Σουβάλα : Από πού προέρχεται η παλιά ονομασία του χωριού μας…» στο blog του Λαογραφικού-Ιστορικού Συλλόγου Πολυδρόσου «Η Σουβάλα Παρνασσού» στη διεύθυνση:  https://lispolydrosou.blogspot.com/2024/03/blog-post_13.html

2) «Παναγιώτης Καρασαλής: Δύο πιστοποιητικά του αγώνα του ’21 που έρχονται πρώτη φορά στη δημοσιότητα» στο blog του Λαογραφικού-Ιστορικού Συλλόγου Πολυδρόσου «Η Σουβάλα Παρνασσού» στη διεύθυνση: https://lispolydrosou.blogspot.com/2024/06/21.html

3) «Για τα 200 Χρόνια από τη “Μάχη της Σουβάλας το 1824”» στο blog του Λαογραφικού-Ιστορικού Συλλόγου Πολυδρόσου «Η Σουβάλα Παρνασσού» στη διεύθυνση: https://lispolydrosou.blogspot.com/2024/10/200-1824_038136816.html

4) «Για τα 200 Χρόνια από τη «Μάχη της Σουβάλας» το 1824: Xρονικό της «Μάχης της Σουβάλας» καθώς και όλης της εκστρατείας του Δερβίς πασά» στο blog «Πολύδροσος Παρνασσού» στη διεύθυνση: https://polydrososparnassou.blogspot.com/2024/10/200-1824-x.html

 

Β) Σε έντυπα μέσα:

1) «Η λησμονημένη σύσκεψη των Ρουμελιωτών στην Λευκάδα» στο «ΚΕΦΑΛΟΣ-ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ, ΧΕΙΜΩΝΑΣ-ΑΝΟΙΞΗ 2024, ΤΕΥΧΟΣ 17-18, ISSN: 2732-6608, Σελίδες: 147-151», Κατηγορία: Ιστορικό άρθρο

2) «Η αξία των αρχαίων συγγραφέων» στο «I TRAVEL POETRY Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΣΟΥ ΔΟΣΗ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ, ΜΑΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2024, ΤΕΥΧΟΣ .01, Σελίδα: 02», Κατηγορία: Ιστορικό άρθρο/Άρθρο γνώμης

3) «Ή Δεσπότης ή Πασάς...» στο «Εν Δελφοίς, Αρ. Φύλλου: 1094, Παρασκευή 10 Μαΐου 2024, Έτος 24ο, ISSN: 2945-123X, Σελίδα: 16», Κατηγορία: Άρθρο πολιτικής άποψης 

4) «Ασήμω Λιδωρίκη-Γκούρα» στο «Νέα Φιλολογική Πρωτοχρονιά 2024, Αθήνα, Εκδόσεις Φιλολογική Πρωτοχρονιά – Αντώνης Θαλασσέλης, Απρίλιος 2024, Τόμος εβδομηκοστός τρίτος 2024, ISSN: 2654-1874, Σελίδες: 374-378», Κατηγορία: Ιστορικό άρθρο

5) «Η τρομακτική κάλπη», στο «Εν Δελφοίς, Αρ. Φύλλου: 1098, Παρασκευή 7 Ιουνίου 2024, Έτος 24ο, ISSN: 2945-123X, Σελίδα: 18», Κατηγορία: Άρθρο πολιτικής γνώμης

6) «Παναγιώτης Καρασαλής: Δύο πιστοποιητικά του αγώνα του ’21 που έρχονται πρώτη φορά στη δημοσιότητα», στο «Εν Δελφοίς, Αρ. Φύλλου: 1099, Παρασκευή 14 Ιουνίου 2024, Έτος 24ο, ISSN: 2945-123X, Σελίδα: 18», Κατηγορία: Ιστορικό άρθρο

7) «Παναγιώτης Καρασαλής από Σάλωνα (Άμφισσα): Δύο πιστοποιητικά του αγώνα του ’21 που έρχονται στη δημοσιότητα», στο «Τα Σάλωνα, Τεύχος 118^ο, Έτος 22^ο, Απρίλιος-Ιούνιος 2024, Σελίδα: 11», Κατηγορία: Ιστορικό άρθρο

8) «Ο Αλέξανδρος και η φιλοδοξία», στο «Παραμυθένιες Πένες – Ανθολογία Εργαστηρίου Συγγραφής Παραμυθιού, Εκδόσεις Κέφαλος, Τόμος 1, ISBN: 978-618-5854-22-5, Σελίδες: 202-205», Κατηγορία: Παραμύθι

9) «Η λησμονημένη σύσκεψη των Ρουμελιωτών στη Λευκάδα», στο «Τα Σάλωνα, Τεύχος 119^ο, Έτος 22^ο, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2024, Σελίδα: 17», Κατηγορία: Ιστορικό άρθρο

 

ii) Τα εξής ποιήματα:

1) Τίτλος: Η επανάσταση του 1821, Έντυπο: Λογοτεχνικό Ημερολόγιο 2024, Εκδόσεις Κέφαλος, Β’ Έκδοση, ISBN: 978-618-5597-93-1, Σελ. 148

2) Τίτλος: Το κρυφό σχολειό, Έντυπο: Λογοτεχνικό Ημερολόγιο 2024, Εκδόσεις Κέφαλος, Β’ Έκδοση, ISBN: 978-618-5597-93-1, Σελ. 148-149

3) Τίτλος: Η μάχη της Σουβάλας, Έντυπο: Ένα ποίημα για κάθε μέρα αντίδοτο στον χρόνο, Έκδοση itravelpoetry, Σελ. 194

4) Τίτλος: Το βιβλίο της Ζωής, Έντυπο: Ανθολογία Ποίησης Νέων «Για την ερωτική ποίηση του Κωστή Παλαμά», Σειρά Ανθολογία Νέων ΣΠΕΚ | «Σύνδεσμος Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου» Αρ. 11, Εκδόσεις Αρχύτας, ISBN: 978-618-5664-80-0, Σελ. 34

5) Τίτλος: Το βιβλίο της Ζωής, Έντυπο: Ξεφυλλίσματα, Εκδόσεις itravelpoetry, Σελ. 47

iii) Τα εξής βιβλία:

1) Ηλίας Χρ. Θάνος, Η αποτυχημένη εκστρατεία του Δερβίς πασά στην Ανατολική Ρούμελη / Οι μάχες Άμπλιανης, Πανάσσαρης και Σουβάλας 200 χρόνια μετά, Πολύδροσος (Σουβάλα) Φωκίδας, 2024, ISBN: 978-618-00-5182-7, Ιδιωτική Έκδοση (Πρόλογος Δρ. Μελέτη Μελετόπουλου), Κατηγορία: Ιστορική Μελέτη

 

Επίσης, κέρδισε τις παρακάτω διακρίσεις:

1) Διάκριση ποιήματος στα 60 καλύτερα ποιήματα του 11ου Διαγωνισμού Ποίησης – Πεζόμορφου στοχασμού “Για την ερωτική ποίηση του Κωστή Παλαμά” (βλέπε: https://perihistory.blogspot.com/2024/05/blog-post_24.html)

Τίτλος έργου: Το βιβλίο της Ζωής

2) Γ’ Βραβείο Δοκιμίου στον Μ’ Λογοτεχνικό Διαγωνισμό 2023 από τον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός (βλέπε: https://lsparnas.gr/apotelesmata-m-logotrechnikou-diagonismou-2023/)

Τίτλος έργου: Η Μαριώ του Καραϊσκάκη

3) Έπαινος Δοκιμίου στον 24ο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό από την Εταιρεία Τεχνών Επιστήμης και Πολιτισμού Κερατσινίου (Ε.Τ.Ε.Π.Κ.) (βλέπε: 2024- Απονομή βραβείων.pdf - Google Drive)

Τίτλος έργου: Οι άγνωστες μάχες του Αγοριανίτη Κομνά Τράκα πριν την μάχη της Αλαμάνας

4) Διάκριση ποιήματος στα 204 καλύτερα ποιήματα του 13ου Διαγωνισμού Ποίησης “Η Γλώσσα μου, η δύναμή μου” και ανθολόγησή του (βλέπε: Αποτελέσματα 13ου Διαγωνισμού Ποίησης "Η Γλώσσα μου, η δύναμή μου" - Σύνδεσμος Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου | ΣΠΕΚ)

Τίτλος έργου: Ω γλώσσα δυστυχής!

5) Αριστείο Διηγήματος στον «1ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Χριστουγεννιάτικου Διηγήματος, Παραμυθιού και Ποιήματος Κέφαλος» (βλέπε: http://www.kefalosperiodiko.gr/2024/12/1_66.html)

Τίτλος έργου: Ο Αϊ-Βασίλης ξεχάστηκε!

 

και έλαβε τις ακόλουθες πιστοποιήσεις:

1) Επιμορφωτικό Σεμινάριο με τίτλο «Εργαστήρι συγγραφής παραμυθιού» το οποίο υλοποιήθηκε από το εκπαιδευτικό τμήμα «Ακαδημία δημιουργικής γραφής» του «Ομίλου Λογοτεχνίας, Πολιτισμού και Επιστημών Κέφαλος» με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης διάρκειας 12 ωρών κατά την περίοδο: Μαΐου-Ιουνίου 2024

Τεκμήριο: Σχετική Βεβαίωση

2) Τριήμερο Σεμινάριο υπό τον τίτλο: «Ηθική του Σώματος» που διεξήχθη από την ΑΜΚΕ “ΑΩ Απαρχή”, περιλαμβάνοντας τις κάτωθι συνεδρίες:

Α’ Συνεδρία (15/04): «Το Μυστήριο του Σώματος: από τους Πατέρες στη μετανεωτερική εποχή»

με τον Αρχιμ. Ιωσήφ Κουτσούρη, Υπ. Διδάκτωρ Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ

Β’ Συνεδρία (17/04): «Σώμα: Ηθική και δικαιωματισμός»

με τον Απόστολο Νικολαΐδη, Προκοσμήτωρ Θεολογικής Σχολής, Ομότιμο Καθηγητή της Κοινωνιολογίας της Θρησκείας και Κοινωνικής Ηθικής

Γ’ Συνεδρία (20/04): «Σώμα και Ψυχή: ένας ανοιχτός διάλογος»

με τον Δρ. Γρηγόριο Βασιλειάδη, Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπευτή

Τεκμήριο: Σχετική Βεβαίωση